ضوابط و مقررات طرح و گذربندي (احداث و توسعه معابر) مقررات معابر شهري (عرض، طول، پخ و غيره) طبقه‌بندي خيابانها، دسترسي و ارائه ضوابط زير براي هريك از معابر طبقه‌بندي شده مذکور
ضوابط اين بند به استناد آئين‌نامه طراحي راههاي شهري و مقررات شهرسازي و معماري مصوب شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران تا مورخ 1370/3/13 تهيه شده است.
كليه معابر شهر به شرح زير درجه‌بندي مي‌شوند:
يك ـ خيابانهاي شرياني درجه يك شامل درجات زير:
الف ـ آزاده راه.
ب ـ بزرگراه.
ج ـ راه عبوري (كمربندي).
دو ـ معابر شرياني درجه دو شامل درجات زير:
الف ـ شرياني درجه 2 اصلي.
ب ـ شرياني درجه 2 فرعي (جمع و پخش كننده).
سه ـ معابر محلي شامل درجات زير:
الف ـ معابر محلي اصلي (شهري).
ب ـ معابر محلي فرعي (شامل ناحيه‌اي و محلهاي).
ضوابط هريك از درجه‌بندي اصلي معابر شهر (درجه‌بندي سه‌گانه) به شرح زير ميباشد:
1ـ نوع تقاطع
يك ـ شرياني درجه 1
ـ آزادراهها نبايد هيچ تقاطع هم سطحي داشته باشند.
ـ بايد سعي شود كه تعداد تقاطعهاي همسطح در بزرگراهها و راههاي عبوري (كمربندي) محدود نگه داشته شود.
ـ ايجاد تقاطع همسطح در راههاي شرياني درجه 2 و محلي با رعايت ضوابط و مقررات مربوطه مجاز است. گذاشتن ميدان در تقاطع راههاي شرياني با يكديگر مجاز نيست، مگر در موارد زير:
ـ در انتهاي يك راه شرياني، به منظور فراهم ساختن امكان دور زدن براي وسايل نقليه موتوري.
ـ در محل تغيير مشخصات مهم هندسي نظير كاهش تعداد خطها، خاتمه و ميانه، يا طبقه‌بندي راه از شرياني به محلي.
ـ در تغيير جهت‌هاي بسيار تند در راههاي شرياني موجود، كه نمي‌توان حداقل شعاع لازم را براي قوس تغيير جهت فراهم ساخت، مي‌توان با استفاده از ميدان تغيير جهت ايمن را فراهم كرد.
ـ در ورود به شهرها به منظور اعلام تغيير محيط و كاهش سرعت وسايل نقليه. در خيابانهاي محلي به علت سرعت پايين و حجم ترافيك كم آنها (كه براساس ظرفيت زيست محيطي تعيين مي‌شود)، ميدان از نظر ظرفيتي مشكلي ندارد؛ و با استفاده از آن براي كاهش سرعت وسايل نقليه توصيه مي‌شود. به علاوه، در اين خيابانها اساس عدم كنترل پياده‌هاست. بنابراين، مي‌توان جزيره مياني ميدان را به فضاهاي سبز شهري تبديل كرد، و در داخل آنها اثاثه شهري قرار داد.
2ـ شكل تقاطع
ـ بهترين شكل از نظر زاويه اتصال خيابانها به يكديگر در تقاطعها، زاويه 90 درجه است. و اين شكل اتصال نبايد كمتر از 70 درجه باشد.
ـ در معابر بافت موجود تقاطع راههاي شرياني با زاويه 60 درجه و به پايين بايد اصلاح هندسي شوند.
ـ در خيابانهاي محلي در شرايط مشكل مي‌توان از زاويه تقاطع كمتر از 60 درجه استفاده كرد.
ـ در اتصال راههاي شرياني به همديگر استفاده از سه راه به جاي تقاطع چهارراه اولويت دارد. ولي در خيابانهاي محلي تقاطع خيابانها با يكديگر بايد به صورت سه راه باشد.
3ـ تعداد خطوط عبوري
الف ـ خيابانهاي شرياني درجه 1: آزاد راه و بزرگراه بايد دست كم دو سواره‌رو مجزا از هم، و در هر سواره‌رو حداقل دو خط داشته باشند، حداكثر تعداد خطوط هر سواره‌رو، چهار خط تعيين مي‌شود. اگر به بيش از چهار خط در هر طرف نياز است، بايد تعداد سوارهروها را افزايش دهند. راههاي عبوري، بنا به تعريف، راههاي دو خطه با ترافيك دو طرفه‌اند. چون راههاي عبوري اغلب از كنار و يا داخل مجتمع‌هاي مسكوني مي‌گذرند، لذا لازم است در چنين شرايطي اصول زير مدنظر قرار بگيرند:
ـ خطوط سواره‌رو عبوري در محيطهاي شهري نبايد بوسيله رفيوژ از همديگر جدا شوند.
ـ سواره‌رو عبوري بايستي بوسيله دو رفيوژ جانبي از سواره‌رو‌هايي كه به محيط شهري دسترسي مي‌دهند جدا شوند.
ـ تعداد خطوط سوارهروهاي مجاور سوارهروهاي عبوري در هر طرف به تناسب نياز از 2 تا 3 خط مي‌تواند تشكيل شود.
ب ـ خيابانهاي شرياني درجه 2: تعداد راههاي شرياني درجه 2 براساس حجم ترافيك ساعت طرح و ظرفيت هر خط تعيين مي‌شود. تعداد خطهاي اصلي حداقل 2 و حداكثر 6 در دو جهت حركت تعيين مي‌شود.
ج ـ خيابانهاي محلي: تعداد خطهاي سواره‌رو خيابانهاي محلي مسكوني (بدون در نظر گرفتن خط پاركينگ) نبايد از 2 بيشتر باشد.
4ـ ضوابط مربوط به احداث خطوط عبور دوچرخه
احداث خطوط عبور دوچرخه به صورت سواره‌رو مشترك و در سه درجه صورت مي‌گيرد:
ـ مسير سواره‌رو مشترك: سواره‌رويي است كه دوچرخه‌ها و وسايل نقليه موتوري به طور مشترك از آن استفاده مي‌كنند.
ـ مسير درجه 3 دوچرخه: سواره‌رو مشتركي است كه با تابلوهاي مخصوص به عنوان مسير دوچرخه مشخص مي‌شود، و در استفاده از آن، وسايل نقليه موتوري بايد اولويت را به دوچرخه بدهند.
ـ مسير درجه 2 دوچرخه (خط ويژه دوچرخه): قسمتي از سواره‌رو است كه با خط كشي مشخص مي‌شود، و به عبور دوچرخه‌ها اختصاص دارد.
ـ مسير درجه 1 دوچرخه (دوچرخه‌رو، راه دوچرخه): راه مجزايي است كه به حركت دوچرخه‌ها اختصاص دارد. مسير درجه 1 گاهي در امتداد سواره‌رو، و گاهي در امتدادي مستقل قرار دارد. به مجموعه‌اي از مسيرهاي درجه 1، درجه 2 و درجه 3 دوچرخه شبكه دوچرخه سواري مي‌گويند.
5ـ ضوابط استفاده دوچرخه‌ها از انواع راههاي شهري
يك ـ معابر شرياني درجه 1: دوچرخه‌ها نبايد از سواره‌رو راههاي شرياني درجه 1 استفاده كنند. بنابراين، هيچيك از انواع اين راهها را نبايد به عنوان مسيرهاي دوچرخه (مسيرهاي درجه 3) مشخص كنند. همچنين نبايد مسير درجه 2 دوچرخه (خط ويژه‌دوچرخه) را در امتداد اين راهها قرار دهند. فقط مي‌توان مسيردرجه 1 دوچرخه را در امتداد راههاي شرياني درجه 1 گذاشت. مسير درجه 1 بايد كاملا از جاده ترافيك موتوري مجزا باشد. در آزاده راه، مسير دوچرخه بايد خارج از محدودة ممنوع آزاد راه گذاشته شود.
دو ـ معابر شرياني درجه 2: در مقررات دوچرخه‌راني، اگر در امتداد راهها مسيرهاي درجه 1 و درجه 2 دوچرخه وجود داشته باشد؛ دوچرخه‌ها مجاز به استفادة مشترك از سواره‌رو نيستند. در آبادانيهاي جديد و همچنين در بازسازي معابر موجود، بايد در امتداد كلية معابر شرياني درجه 2 مسيرهاي مجزاي دوچرخه (مسير درجه 1) در نظر بگيرند؛ مگر در مواردي كه شهر براي دوچرخه سواري مناسب نيست. در معابر موجود بايد با قرار دادن مسير درجه 1 يا درجه 2 دوچرخه در امتداد اين راهها، از استفادة مشترك دوچرخه‌ها از سواره جلوگيري كنند.
معابر شرياني‌درجه 2 را نبايد به عنوان مسير درجه 3 مشخص نمود. در اين راهها، اگر سرعت 85 درصد، در اوقات خلوت، 50 كيلومتر در ساعت يا بيشتر باشد، مسير دوچرخه بايد درجه 1 در نظر گرفته شود، در غير اينصورت مي‌توان از مسير درجه 2 نيز استفاده كرد.
سه ـ خيابانهاي محلي: در خيابانهاي محلي، معمولا مسيرهاي درجه 1 و 2 دوچرخه ضروري نيست. اما، گاهي در خيابانهاي محلي مهم واقع در مراكز تجاري مسير درجه 2 لازم است. در صورت نبود مسيرهاي درجه 1 و درجه 2، دوچرخه‌ها از سواره‌رو اين خيابانها به طور مشترك مي‌توانند استفاده كنند. اين خيابانها را مي‌توان به عنوان مسيرهاي درجه 3 مشخص ساخت.
در مورد ضوابط اجزاي طرح هندسي به بخش 11 آئين‌نامه طراحي راههاي شهري مراجعه شود.
6ـ حداقل عرض سواره‌رو
يك ـ شرياني درجه 1:
ـ عرض خطهاي اصلي: عرض مطلوب خطهاي اصلي آزاد راه 3.75 و عرض حداقل آنها 3.5 متر است. در بزرگراههايي كه سرعت طرح آنها 90 كيلومتر در ساعت و يا كمتر است، عرض مطلوب خط 3.5 متر و عرض حداقل آن 3.25 متر است.
ـ عرض خطهاي كمكي: در آزاد راه بايد و در بزرگراه بهتر است كه عرض خطهاي كمكي را برابر عرض خطهاي اصلي آنها بگيرند. در بزرگراه اگر محدوديتهاي تأمين حريم ايجاب كند، مي‌توان عرض خط گردش به چپ را تا 3 متر، و عرض سربالايي را تا 3.25 متر كاهش داد؛ كاهش عرض ساير خطهاي كمكي توصيه نمي‌شود.
ـ راههاي عبوري، مطابق ضوابط تعيين شده براي بزرگراه ها طراحي شوند.
دو ـ شرياني درجه 2:
عرض مطلوب براي خطهاي اصلي راههاي شرياني درجه دو، 3.25 متر و عرض حداقل 2.75 متر تعيين مي‌شود. از عرض حداقل جز در موارد استثنايي، و آن هم در مورد راههاي موجود نبايد استفاده شود. در مناطق صنعتي، انبارها، عمده‌فروشي‌ها، و در ساير مواردي كه حجم وسايل نقليه سنگين (كاميون، تريلي و اتوبوس) بيش از 10 درصد حجم كل ترافيك را تشكيل مي‌دهد، عرض خط را نبايد از 3.25 متر كمتر بگيرند. در اين موارد بهتر است عرض خط 3.5 متر باشد.
عرض خطي را كه در كنارش جدول قرار دارد بايد 0.25 متر از عرضهاي تعيين شده در بالا گرفته شود. اگر در كنار خط ناودان وجود دارد، عرض ناودان را نبايد جزء عرض خط به حساب آورد.
سه ـ خيابانهاي محلي:
ـ حداقل عرض خطهاي اصلي و كمكي در خيابانهاي محلي 2.75 متر تعيين مي‌شود، ولي اين عرض نبايد از 3 متر بيشتر گرفته شود. اگر در لبه خط جدول وجود دارد، بايد 0.25 متر به حداقل فوق اضافه شود.
7ـ حداقل عرض پياده‌رو (به تفكيك مناطق)
الف ـ عرض پياده‌روها در حاشيه معابر:
عرض مفيد پياده‌رو و راه پياده در مناطق مسكوني پرتراكم نبايد از 1.5 متر و در مناطق مسكوني كم تراكم و يا با تراكم متوسط از 1.25 متر كمتر باشد. در مناطق تجاري، اين عرض نبايد از 2 متر كمتر باشد.
حداقل عرضهايي كه در بالا تعيين شده بر اين فرض است كه بين لبة پياده‌رو يا راه پياده و نزديكترين ديوار، جوب، بريدگي با اختلاف ارتفاع بيش از 20 سانتيمتر، رديف درختكاري، و ساير موانعي كه مزاحم عبور پياده‌هاست؛ حداقل 5/0 متر حاشيه وجود دارد. اگر چنين حاشيه‌اي در يك طرف وجود ندارد، 0.5 متر، و اگر در هر دو طرف وجود ندارد، 1 متر به حداقلهاي فوق بايد اضافه شود.
مثلا، اگر در يك طرف پياده‌رو ديوار وجود دارد، حداقل عرض در مناطق مسكوني كم تراكم نبايد از 1.75 متر كمتر باشد؛ و اگر در طرف ديگر همين پياده‌رو جوب وجود دارد، عرض فيزيكي پياده‌رو در همين مناطق نبايد از 2.25 متر كمتر باشد.
ـ اگر ارتفاع جدول واقع در كنار پياده‌رو 20 سانتيمتر يا كمتر است، در نظر گرفتن اضافه عرض از بابت وجود جدول ضروري نيست.
ـ عرضهاي فوق حداقلهايي است كه صرفنظر از مقدار ترافيك پياده بايد رعايت شود. اگر حجم ترافيك واقعي (كه با شمارش در توسعه‌هاي موجود به دست مي‌آيد) و يا برآورد ترافيك پيش‌بيني شده (مطابق فصل 2 بخش 10 آيين‌نامه طراحي راههاي شهري) در مناطق تجاري از 3000 نفر و در ساير مناطق از 1200 نفر در ساعت شلوغ بيشتر است، عرض مفيد را بايد براساس ارقام داده شده در جدول شماره 4 تعيين شود.
جدول 5- مشخصات پياده‌رو و پياده‌گذرها و ظرفيت طراحي آنها
| نوع پياده‌رو و پياده‌گذر |
ظرفيت طراحي (نفر در دقيقه در يك متر عرض مفيد) |
| پياده‌رو در مراكز پرجمعيت شهرها |
30 |
| پياده‌رو در ساير نقاط |
20 |
| پياده‌رو در مراكز پرجمعيت شهرها |
40 |
| پياده‌رو در ساير نقاط |
30 |
ب ـ عبور پياده‌ها از عرض سواره‌رو:
با توجه به اينكه تعيين عرض عبور پياده‌ها از عرض سوارهروها به طرح تفصيلي مربوط مي‌شود، لذا در مورد ضوابط اين قسمت به بند 3ـ2 بخش 10 آئين‌نامه طراحي راههاي شهري مراجعه شود.
8ـ حداقل فاصله بين تقاطعها
يك ـ معابر شرياني درجه 1: حداقل 5/2 كيلومتر (2500 متر). دو ـ معابر شرياني درجه 2. ـ در مراكز شهر 300 تا 500 متر. ـ در اطراف شهر 400 تا 800 متر. سه ـ خيابانهاي محلي. تعيين فاصله تقاطعها در خيابانهاي محلي به شكل سه راه در دو تيپ صورت مي‌گيرد:
|
| تیپ 1 |
تیپ 2 |
شکل 2-تيپهاي دوگانه فاصله تقاطع ها
باتوجه به شكل تقاطعها درتيپ‌هاي دوگانه، فاصله تقاطعها به‌شرح جدول 6 تعيين مي‌شود.
| وضعيت تقاطعها
|
حداقل فاصله تقاطعها از يكديگر در خيابانهاي محلي (متر)
|
| خیابان محلی اصلی
|
خیابان محلی فرعی
|
| تیپ یک
|
40
|
20
|
| تیپ 2
|
80
|
40
|
توصيه مي‌شود كه فاصله تقاطعها از يكديگر از حداقلهاي تعيين شده در نمايه فوق بيشتر باشد.
9ـ حداقل عرض نسبت به طول معبر با توجه به عملكرد
عرض هر معبر با توجه به تعداد خطوط و عرض آنها تعيين مي‌شود.
10ـ حداكثر شيب
شيب در معابر به دو شكل مطرح است: ـ شيب عرضي -شيب طولي با توجه به تفصيلي بودن ضوابط مربوط به شيب عرضي بدين منظور در مطالعات طرح تفصيلي به بخش سه آيين‌نامه طراحي راههاي شهري مراجعه شود. در مورد شيب طولي بعنوان يك سياست كلي، بايد سعي شود كه شيب طولي راههاي شهري ملايم باشد. در جدول هاي شماره 6 تا 9 ضوابط شيب‌هاي طولي مناسب براي پياده، دوچرخه و حركت وسائط نقليه موتوري در انواع راههاي شهري ارائه شده است. در استفاده از نمايه‌هاي فوق‌الذكر بايد مطالب زير كاملا رعايت گردد: ـ حداكثرهاي داده شده در جدولهاي شماره 7 تا 10 حداكثرهاي مطلق است و تا حدامكان بايد از شيب‌هاي طولي ملايمتر استفاده شود. ـ راههاي شرياني درجه 1، طول شيب نبايد از طولي كه براي هر شيب طولي از جدول شماره 9 به دست مي‌آيد بيشتر باشد. ـ چنانچه در امتداد مسير وسايل نقليه موتوري دوچرخه‌رو و پياده‌رو در نظر گرفته مي‌شود؛ يا چنانچه وسايل نقليه موتوري و دوچرخه‌ها از سواره‌رو به طور مشترك استفاده مي‌كنند، شيب‌هاي طولي نبايد از حداكثرهاي داده شده در جدول شماره 66 بيشتر شود. ـ مقدار شيب طولي بايد با طبيعت منطقه سازگار باشد. براي رعايت اين اصل، عموما لازم است كه شيب‌هاي كمتري در محيطهاي شهري انتخاب شود. غالبا، وجود شيب‌هاي طولي تند از وجود يك ناهماهنگي بين پلان و نيمرخ طولي و يا بين راه و محيط اطرافش خبر مي‌دهد. به منظور كمك به تخليه آبهاي بارش از سطح راهها، و همچنين تأمين حداقل شيب طولي لازم براي جريان آبهاي جاري شده در پاي جدولها و يا در آبروهاي كنار راه (كه هر دو از شيب طولي راه پيروي مي‌كنند)، شيب طولي نبايد از 2% و در كنار راههايي كه جدول وجود ندارد و 5% در كنار راههايي كه جدول وجود دارد كمتر باشد.
جدول 7- حداكثر شيب طولي خيابان با توجه به نيازهاي پياده و دوچرخه
مسيري كه در امتداد راه قرار دارد
| حداكثر شيب طولي (درصد) |
| غالب | با طول شيب كمتر از 200 متر |
| مسيرهاي دوچرخه | 2 | 5 |
| مسيرهاي پياده | 5 | 7 |
جدول 8- حداكثر شيب طولي براي مسير اصلي راههاي شرياني درجه 1
نوع منطقه
| سرعت طرح (كيلومتر در ساعت)
|
| 70 | 80 | 90 | 100 | 110 | 120 |
| حداكثر شيب طولي (درصد) |
| هموار * | 4 | 4 | 4 | 4 | 3 | 3 |
| تپه ماهور * | 5 | 5 | 5 | 5 | 4 | 4 |
| کوهستانی | 7 | 7 | 6 | 6 | 5 | 5 |
* چنانچه نيمرخ دو طرف راه مستقل از هم باشد، در سر پاييني مي‌توان به حداكثرهاي داده شده 1 درصد اضافه كرد.
جدول 9- حداكثر شيب طولي براي رابطهاي راههاي شرياني درجه 1
| نوع رابط و وضعيت قرارگيري | درصد وسايل نقليه سنگين نسبت به حجم ترافيك |
| 5 درصد و بيشتر | كمتر از 5 درصد |
| ورودي | | | |
| | سرپاييني | 8 | 8 |
| | سربالائي | 6 | 7 |
| خروجي | | | |
| | سرپاييني | 5 | 5 |
| | سربالائي | 8 | 9 |
جدول 10- حداكثر شيب طولي براي راههاي شرياني درجه 2 (درصد)
شرايط اقليمي
| وضعيت ترافيك وسايل نقليه سنگين |
معمولي (حدود 20 درصد)
| زياد (بيش از 20 درصد) |
برف و يخبندانهاي طولاني
| 6 | 6 |
| تعداد برف و يخبندان در طول سال | 8 | 7 |
بدون برف و يخبندان
| 11 | 8 |
11ـ عرض حريم معابر
با توجه به اينكه طرح جامع فقط خطوط كلي شبكه معابر شهر را تعيين مي‌كند و تعيين اجزاي دقيق آن به عهده طرحهاي تفصيلي‌تر ميباشد، لذا طرح جامع حداكثر عرضي كه شبكه معابر در درجات مختلف به آن نياز دارد تعيين مي‌نمايد و آنرا عرض حريم معابر مي‌نامند. عرض حريم معابر شهر به شرح زير تعيين ميگردد:
ـ معابر شرياني درجه يك = حداقل 45 متر
ـ معابر شرياني درجه دو = حداكثر 45 متر
ـ خيابانهاي محلي = از 12 تا 25 متر
تذكر: در كليه خط پروژه هاي طرحهاي مصوب قبلي كه در طرح تفصيلي جديد يكپارچه شهر ابقا گرديده اند در صورت جابجايي حداكثر تا 3 متر در طرح تفصيلي جديد، اقدام براساس عملكرد و خط پروژه در طرح مصوب قبلي بلامانع مي باشد.
12ـ پاركينگ حاشيه‌اي
ـ در راههاي شرياني درجه 1 نبايد خط پاركينگ در نظر گرفت، علاوه بر آن قرار دادن ايستگاههاي اتوبوس در شانه راههاي شرياني درجه 1 مجاز نيست و ايستگاه ها بايد كاملا خارج از حد جادة اصلي اين راهها گذاشته شوند.
ـ براي راههاي شرياني درجه 2 مي‌توان خط پاركينگ در نظر گرفت. اما وجود خط پاركينگ در اين راهها را نبايد به معناي آزاد گذاشتن پاركينگ در تمام اوقات شبانه‌روز و در تمام طول راه دانست. در اين راهها، از عرض خط پاركينگ به منظورهاي زير استفاده مي‌شود:
الف ـ پياده و سوار كردن مسافر
ب ـ ايستگاههاي تاكسي
ج ـ جاي بارگيري و باراندازي
د ـ خط كمكي گردش به راست در تقاطعها
هـ ـ پاركينگ حاشيه‌اي
عرض خط پاركينگ در كناره خيابانهاي شرياني درجه 2 را بايد حداقل 2.75 متر و حداكثر 3.25 متر گرفت
ـ براي خيابانهاي محلي عرض خط پاركينگ نبايد كمتر از 2 متر گرفت و عرض مطلوب براي آن 2.5 متر توصيه مي‌شود:
يك ـ معابر سواره رو:
شهر تبريز فاقد بزرگراه شهري بوده و معابر شرياني درجه 1 منحصرا شامل معابر عبوري كه ادامه جاده‌هاي بين شهري ميباشد و به صورت كمربندي عمل مي‌نمايد، ميگردد.
طرح تفصيلي به تبع طرح توسعه و عمران (جامع)، معابر را از نظر سلسله مراتب به شرح زير طبقه‌بندي نموده است:
1ـ معابر شرياني درجه 1 شامل آزاد راه، بزرگراه و راه عبوري يا كمربندي.
2ـ معابر شرياني درجه 2 شامل اصلي و فرعي (جمع و پخش كننده).
3ـ محلي شامل محلي در حد شهر، محلي در حد ناحيه و محلي در حد محله.
الف) معابر شرياني درجه 1
اين راهها كه در لبه شهر قرار گرفته‌اند منحصرا براي حركت در نظر گرفته مي‌شوند و نقش اجتماعي در آنها به طور جدي كنترل مي‌شود. بدين لحاظ دسترسي مستقيم بر آنها ممنوع بوده و هرگونه دسترسي از طريق ايجاد كندرو مقدور خواهد بود. تعداد خطوط اين راهها 8ـ4 خط حداقل با دو سواره‌رو ميباشد. حداقل فاصله بين تقاطع اين راه 2500 متر بوده و حداقل عرض در نظر گرفته شده 45 متر ميباشد.
همچنين براساس آئين‌نامه طراحي راههاي شهري حداكثر شيب طولي در نظر گرفته شده براي اين راهها 7 درصد ميباشد. شكل شماره 6 مقاطع نمونه عرضي راههاي عبوري را نشان مي‌دهد.
ب) معابر شرياني درجه 2
براساس درجه سلسله مراتب معابر شهر تبريز، اين شهر هر دو شكل از معابر شرياني درجه 2 را دارا ميباشد. اين معابر استخوانبندي شبكه معابر شهر را تشكيل مي‌دهند. دامنه عملكرد آنها از حركت تا دسترسي محدود، در نوسان ميباشد. هرچه ميزان دسترسي محدود شود شرياني اصلي و در غير اينصورت شرياني به صورت فرعي و در حد يك معبر جمع و پخش كننده عمل خواهد نمود.
نوع تقاطع در اين معابر به صورت همسطح است و تعداد خطوط آنها 6ـ2 خط ميباشد. حداقل فاصله بين تقاطعها در اين معابر از 300 متر در داخل هستة مركزي و 800 متر در حاشيه شهر و يا در بافتهاي جديد در نوسان است. عرض اين معابر بين 25 تا 45 متر در تغيير است. شكلهاي شماره 7 و 8 مقاطع نمونه عرضي معابر شرياني درجه 2 را نشان مي‌دهد.
ج) معابر محلي
اين معابر نقش عمده‌اي در دسترسي به مناطق مسكوني و كاربريها بر عهده دارند. اين معابر عموما در داخل هسته‌هاي شهري قرار مي‌گيرند و اهميت نقش ترافيكي آنها با رعايت نيازهاي محيطي هسته شهري مربوط به آن تعيين مي‌شود. تعداد خطوط اين معابر از 2 تا 4 خط در نوسان است. حداقل فاصلة بين تقاطعها 20 تا 80 متر ميباشد. عرض اين معابر بين 12 تا 25 متر خواهد بود. شكلهاي صفحات بعد مقاطع نمونه عرضي معابر محلي و مشخصات فني معابر شهر را نشان مي‌دهند.
جدول 11- مشخصات فني معابر شهر
| نوع خیابان | نوع تقاطع | طراحی میدان | شکل تقاطع(درجه) | نحوه اتصال معابر | تعداد خط عبور | نحوه استفاده دوچرخه | حداقل عرض سواره رو | حداقل عرض پیاده رو مفید ■■ | حداقل فاصله بین تقاطع ها (متر) | حداکثر شیب طولی (متر) | عرض معبر (متر) | وضعیت خط پارک حاشیه |
| آزادراه | غیر همسطح | غیر مجاز | 120 - 70 | اولویت با سه راه | 4-8 یا سواره رو | مسیر درجه 1 دوچرخه | 3.75 - 3.5 | 2 - 1.25
طبق ضوابط | حداقل 2500 | 7 | • 45 | غیر مجاز |
| بزرگراه | غیر همسطح * | غیر مجاز ** | 120 - 70 | اولویت با سه ره | 4-8 یا سواره رو | مسیر درجه 1 دوچرخه | 3.75 - 3.5 | 2 - 1.25
طبق ضوابط | حداقل 2500 | 7 | • 45 | غیر مجاز |
| راه عبوری کمربندی | غیر همسطح * | غیر مجاز *** | 120 - 70 | اولویت با سه راه | 4-8 یا سواره رو | مسیر درجه 1 دوچرخه | 3.75 - 3.5 | 2 - 1.25
طبق ضوابط | حداقل 2500 | 7 | • 45 | غیر مجاز |
| شریانی درجه 2 اصلی | همسطح ** | غیر مجاز *** | 130 - 60
●
| اولویت با سه راه | 6 - 2 | مسیر درجه 1 دوچرخه | 3.25 | 2- 1.25
طبق ضوابط | 800 - 300
طبق ضوابط | 11 طبق ضوابط | 25-45 | مجاز با كنترل پارك با عرض
3.25 - 2.75 |
| شریانی درجه 2 فرعی (جمع و پخش کننده) | همسطح ** | مجاز | 130 - 60
●
| سه راه | 6 - 2 | 1 یا 2 | 3.25 - 2.75 | 2 - 1.25
طبق ضوابط | 800 - 300
طبق ضوابط | 11 طبق ضوابط | 25-45 | مجاز با كنترل پارك با عرض
3.25 - 2.75 |
| معابر محلی اصلی (شهری) | همسطح ** | مجاز | => 60
●● | سه راه | 4 - 2
●●● | درجه 2
■
| 3 - 2.75 | 2 - 1.25
طبق ضوابط | 80 - 20
طبق ضوابط | 11 طبق ضوابط | 12-25 | مجاز با عرض
2.5 - 2 |
| محلی ناحیه ای | همسطح ** | مجاز | => 60
●● | سه راه | 2
●●●
| 3 | 3 - 2.75 | 2 - 1.25
طبق ضوابط | 80 - 20
طبق ضوابط | 11 طبق ضوابط | 12-25 | مجاز با عرض
2.5 - 2 |
| محلی محله ای | همسطح ** | مجاز | => 60
●● | سه راه | 2
●●● | 3 | 3 - 2.75 | 2 - 1.25
طبق ضوابط | 80 - 20
طبق ضوابط | 11 طبق ضوابط | 12-25 | مجاز با عرض
2.5 - 2 |
* در صورت ضرورت فاصله تقاطعهاي همسطح محدود نگه داشته شود.
** با رعايت ضوابط و مقررات مربوطه. *** مگر در موارديكه در طرح جامع آمده است.
● در بافت موجود و با اصلاح هندسي مي‌توان كمتر از 60 درجه باشد.
●● در شرايط مشكل‌زا بودن مي‌توان زاويه را كمتر از 60 درجه گرفت.
●●● بدون احتساب خط پارك.
■ در صورت عدم امكان مي‌توان از مسير درجه 3 استفاده نمود.
■■ عرض پياده مطابق ظرفيت ارائه شده براي هر خط عبور كه در طرح جامع داده شده قابل محاسبه است و اعداد ارائه شده حداقل مي‌باشند.
• حداقل عرض شرياني‌هاي درجه يك (آزادراه، بزرگراه، راه عبوري ـ كمربندي) 45 متر ميباشد.
دو ـ معابر دسترسي پياده و سواره شخصي اين معابر كليه دسترسي‌هايي را شامل ميگردد كه نقش آنها دادن دسترسي ترافيك پياده، سواره و دوچرخه به واحدهاي مسكوني است. اين معابر از نظر شكل دسترسي به دو نوع تقسيم مي‌شوند:
ـ بن‌باز
ـ بن‌بست
كوچه‌هاي بن‌باز:
از ويژگيهاي ترافيكي اين معابر مي‌توان به موارد زير اشاره نمود:
ـ دسترسي پياده و سواره شخصي به بيش از يك بلوك مسكوني را فراهم مي‌كنند.
ـ حداقل عرض آنها نبايد كمتر از 4 متر باشد.
ـ به تناسب طول كوچه عرض آنها نسبت به ميزان حداقل افزايش مي‌يابد.
ـ در كوچه‌هاي 4 متري حداقل عرض پياده‌رو با كانيو 100 سانتيمتر در يك طرف، و در كوچه‌هاي 8 متر و بالاتر 125 سانتيمتر با كانيو خواهد بود.
كوچه‌هاي بن‌بست:
ويژگيهاي ترافيكي كوچه‌هاي بن‌بست:
ـ دسترسي پياده و سواره شخصي را به يك بلوك مسكوني فراهم مي‌كند.
ـ حداقل عرض آنها نبايد كمتر از 4 متر باشد (3.5 متر براي عبور راحت يك ماشين آتش‌نشاني + 0.5 متر عرض تاسيسات شهري مانند تير برق).
ـ به تناسب طول كوچه عرض آنها نسبت به ميزان حداقل افزايش مي‌يابد.
ـ وجود دور برگردان در كوچه‌هاي بن‌بست بيش از 50 متر الزامي است.
ـ در انتهاي كوچه‌هاي بلندتر از 100 متر، اگر به خيابان اصلي بن‌بست شوند، بايد دسترسي پياده ممكن باشد. دسترسي دادن كوچه‌هاي بلندتر از 100 متر به خيابانهاي اصلي به طرق زير مي‌تواند انجام بگيرد:
الف) معابر بين 4 تا 6 متر، در اين معابر دو راه عبور پياده در طرفين و يك باغچه بلند در وسط ارتباط سواره معبر با خيابان اصلي را قطع خواهد كرد (شكل شماره 21).
تذكر: پياده‌رو، باغچه و جوي در كوچه‌هاي شرقي ـ غربي در سمت شمال، و در كوچه‌هاي شمالي ـ جنوبي در سمت غرب آن خواهد بود.
شکل 17- نحوه دسترسي معابر بيش از 100 متر با عرض 4 تا 6 متر به خيابانهاي اصلي
ب) معابر بيش از 6 متر، در اين معابر يك يا دو راه پياده به عرض 1.5 متر در دو طرف و يك واحد تجاري شهرداري در بين آنها احداث خواهد شد (شكل شماره 22).
شکل 18- نحوه دسترسي معابر بيش از 100 متر با عرض بيش از 6 متر به خيابانهاي اصلي
در برخي از موارد براي افزايش كارائي شبكه و نتيجتا كم كردن تقاطعها بعضي از معابر براي ترافيك موتوري بن‌بست گرديده‌اند. براي بن‌بست كردن آنها از نمونه‌هائي كه در بندهاي «الف» و «ب» آورده شده است مي‌توان استفاده نمود. گفتني است در صورت ايجاد باغچه در كوچه‌ها مي‌بايست در معابر شرقي ـ غربي عبور پياده در سمت جنوب و در معابر شمالي ـ جنوبي عبور پياده در سمت شرق باشد، جز در موارد خاص كه شهرداري غير از موارد مذكور را تشخيص دهد.
شهرداري مي‌تواند در محلهاي در نظر گرفته شده براي بن‌بست كردن كوچه معبر اصلي، احداث بنا نمايد. و يا در صورت لزوم زمين فوق را جهت احداث مغازه به اشخاص واگذار كند. لازم به تذكر است كه اقدام فوق پس از احداث معابر دسترسي مي‌تواند صورت گيرد. معابر بن‌بازي كه در انتهايشان تجاري شهرداري قرار دارد بن‌بست محسوب ميگردد. نيز در صورتيكه دو پلاك مجاور محل تقاطع گذر با خيابان راه عبور و يا پنجره‌اي به داخل كوچه داشته باشند بطوريكه احداث تجاري شهرداري مانع استفاده و ارتباط پلاكهاي فوق گردد، شهرداري از احداث تجاري مي‌بايد اجتناب نموده و محل فوق را به باغچه (فضاي سبز) اختصاص دهد.
معابر دسترسي مسكوني فاقد خط پروژه ميباشد. و اين معابر به صورت زير ساخت شهري معرفي شده‌اند. بنابراين ملاك برخورد با آنها جهت تعيين مختصات معبر ضوابط پيشنهادي خواهد بود.
طول و عرض معابر دسترسي مسكوني (پياده و سواره شخصي) به شرح جداول شماره 13 و 14 ميباشد.
جدول 12- طول و عرض معابر دسترسي مسكوني (پياده و سواره شخصي) در بافت موجود
| طول معبر * | عرض معابر (متر) |
| تا 50 متر | 4 |
| 50 تا 150 متر | 6 |
| 150 تا 250 متر | 8 |
| 250 متر به بالا | 10 |